Steven Hall – Gehaaid: boeiend en verwarrend kunstwerk

Eric Sanderson wordt wakker op een plek die hij niet herkent en hij weet niet wie hij is. De enige herinnering die hij nog heeft is die aan een grote, verloren liefde. Hij ontvangt raadselachtige briefjes met opdrachten, ondertekend door Eric de Eerste. Hoe meer opdrachten Sanderson uitvoert, hoe meer hij over zichzelf te weten komt en hoe meer vragen hij heeft.

Bovenstaande tekst staat op de achterflap van dit boek en moet omschrijven waar het verhaal over gaat. Het eerste wat in me opkwam toen ik het las was: ‘Memento’, die film waarin de hoofdpersoon ook zijn geheugen kwijt is en die aan de hand van kleine briefjes die hij zichzelf achterlaat elke dag weer een stukje verder komt met het reconstrueren van zijn eigen verhaal. Dit boek lijkt daar helemaal níet op!

Het is een ingewikkelde psychologische thriller waarbij hoofdpersoon Eric weliswaar zijn geheugen kwijt is, maar ook de prooi is voor een soort van haai, bestaande uit herinneringen, gedachtes en gevoelens, die hem najaagt om zijn personage nog meer op te slokken. Het feit dat Eric niets meer weet, is waarschijnlijk het resultaat van een grote hap van deze haai uit zijn persoonlijkheid. De haai is nu terug om het karwei af te maken.

Het klinkt behoorlijk fantastisch als ik het zo opschrijf. Een haai? Waar dan? In het water? En hoe ziet deze er dan uit? Ik kreeg dit boek van iemand in mijn handen gedrukt met als bijgaande opmerking “ik ben zo benieuwd hoe jij dit boek zou omschrijven op je site. Ik krijg het namelijk niet uitgelegd!” Ik moet zeggen; daar worstel ik nu ook mee.

Het is een heel abstract verhaal, maar op een of andere manier ook enorm echt en meeslepend. De haai bevindt zich in Eric’s onderbewustzijn én bewustzijn. Hij voedt zich aan de stroom van communicatie die ieder mens in zich heeft; gedachtes, spraak, gevoelens, twijfels, angst, blijschap. Al die emoties wijzen de haai de weg naar hem. Naar Eric. Om hem helemaal op te slokken zodat hij in zijn geheel verdwijnt. Hij kan overal opduiken. Alsof je naar Jaws zit te kijken duikt zijn grote kop op uit vloeren, breekt door muren en verdwijnt weer net zo gauw. Behoorlijk angstaanjagend.

Visueel is het boek ook een uitdaging. De haai komt soms letterlijk in letters en leestekens uit de tekst te voorschijn. Daarnaast is de dynamiek in de tekst opvallend; soms strekt de tekst zich in lengtes uit om de gruwelhaai en hoe deze ontstaat en leeft uit te leggen. Maar tijdens een aanval van de haai gaat het tempo aanzienlijk omhoog en voel je je meegesleurd in de draaikolk van zinnen en letters die Hall voor zijn lezers creëert. Het is dan niet alleen de hoofdpersoon die naar adem moet happen als hij aan een zoveelste aanval heeft weten te ontsnappen.

Gehaaid is een pittig boek, de materie is niet simpel. Het is bewonderenswaardig hoe auteur Steven Hall een universeel herkenbaar (en lichtelijk afgezaagd) thema als groot verdriet na het verliezen van een geliefde zo kunstig dit abstracte, mindfucking jasje weet aan te trekken. Heel, heel knap gedaan.

Na het uitlezen weet ik nog steeds niet goed hoe het verhaal afloopt. Een beetje verwarrend, maar niet onbevredigend. Het blijft nog prettig naborrelen in het hoofd. Dezelfde persoon die dit boek aan me uitleende vertelde dat de originele titel van het boek ‘The raw shark texts’ is. En dat dit erg klinkt als ‘Rochard test’, die bekende psychologische vlekkentest. Oftewel; iedereen kijkt er op zijn/haar eigen manier naar en ziet er iets anders in (of niets). Dat vind ik een treffende omschrijving van dit boek. Het is wat je er zelf van maakt.