jodenvervolging

Haar naam was Sarah

by // // No Comments

Haar naam was SarahHangt van toevalligheden aan elkaar

Ik heb zojuist hier geschreven wat ik van Die laatste zomer vond (een ‘zeikboek’) en bedacht me dat ik dé hit van Tatiana de Rosnay, Haar naam was Sarah, nog niet hier beschreven heb. Het is alweer even geleden dat ik dit boek gelezen heb, maar ik wil het toch nog even kwijt. Vooral omdat iedereen helemaal weg is van dit boek en ik het maar matig vond.

De tienjarige Sarah wordt samen met haar ouders opgepakt en naar het wielerstadion in Parijs gebracht, waarvandaan duizenden joden worden gedeporteerd. Niemand heeft echter gezien dat Sarah haar kleine broertje Michel in een kledingkast opsloot, net voordat de politie het appartement binnendrong, en de sleutel bij zich stak. Zestig jaar later krijgt Julia Jarmond, een Amerikaanse journaliste in Parijs, de opdracht een artikel te schrijven over deze razzia. Ze gaat op zoek in archieven en via het dossier van Sarah ontdekt zij het goed verborgen geheim van haar schoonfamilie.

Bij deze de spoileralert: niet verder lezen als je het boek ooit zelf nog wil lezen. Waarom vond ik dit boek nu matig in plaats van ‘geweldig’ zoals velen anderen? Ik vond het vooral allemaal te toevallig. Begrijp me niet verkeerd, het verhaal van Sarah en de razzia, en dat wat ze erna meemaakt, dat vind ik erg aangrijpend. De verhaallijn van Julia is wat minder spannend en vooral een beetje zeikerig. Vrouw die niet gelukkig meer is in haar huwelijk en zich stort op dit spannende dossier van Sarah. En och, nou zeg, dat is toevallig! Blijkt er toch een link te zijn tussen deze Sarah en haar schoonfamilie!? Oh ja, en ondertussen herontdekt ze zichzelf en vindt ze een nieuwe liefde of zoiets.

Dit boek is wel beter dan Die laatste zomer, want daar gebeurt mijns inziens helemaal niets spannends in. Hier heb je in ieder geval nog Sarah waar je als lezer mee kunt leven en kunt volgen. Misschien had De Rosnay alleen daar over moeten schrijven en die hele Julia en haar schoonfamilie eruit moeten houden. Dan had ik het wel een mooi boek gevonden.

 

Een boek voor Hanna

by // // No Comments

Jammergenoeg veel irritatiefactoren in op zich mooi verhaal

Een boek voor HannaIn het voorwoord van dit boek legt de schrijfster uit dat dit verhaal niet waar gebeurd is, maar dat het gebaseerd is op het levensverhaal van een vrouw die ze heeft leren kennen. Ze zegt: “dit is geen boek over Hanna, maar een boek vóór Hanna.” Tijdens het leven van deze Hanna heeft de schrijfster haar talloze keren gesproken. Omdat toen het idee voor een boek nog niet bestond, heeft ze echter niet de juiste vragen kunnen stellen om een biografische roman te kunnen schrijven. Vandaar dat ze dit verhaal baseert op wat Hanna haar destijds heeft verteld over haar leven.

Hanna is een jong tienermeisje als ze met andere Joodse meiden emigreert vanuit het Duitse Leipzig naar Denemarken. De bedoeling was om van daaruit naar Israël te verhuizen, maar de Tweede Wereldoorlog breekt uit, Hanna moet onderduiken. Uiteindelijk wordt ze, net als haar vriendinnen, toch opgepakt en naar Duitsland gezonden: Theresienstadt. Vanaf dan is het enige dat de meiden nog kunnen doen; overleven.

Het is een mooi verhaal, met eerlijke gevoelens en zonder vals sentiment. Het is een verhaal over opgroeien, vriendschap, eenzaamheid en natuurlijk de hel van het concentratiekamp Theresienstadt. Toch heb ik een aantal problemen met dit boek. Ten eerste het lettertype. Het is me wat te groot, waardoor ik in eerste instantie het idee heb een jeugdboek te lezen.

Dat gevoel wordt versterkt door het geforceerd toevoegen van geschiedeniskundige feiten. Uiteraard is het belangrijk dat de lezer weet wat er op dat moment afspeelt in de oorlog, maar in plaats van deze belangrijke achtergrondinformatie toe te lichten buiten de verhaallijn om, wordt het geforceerd in dialogen gebracht die de hoofdpersonages met elkaar hebben. Hierdoor komen de dialogen onrealistisch over en word je uit het verhaal gebracht.

En dan als laatste nog de verklarende woordenlijst. Prima dat deze er is,  want er worden een flink aantal Joodse termen en begrippen gebruikt die die toelichting nodig hebben. Maar deze woordenlijst achter in het boek, zit direct na de chronologische lijst van gebeurtenissen. Met als gevolg: ik zoek een term op pagina 1 van het verhaal op in de lijst, blader na het begin van de verklarende woordenlijst en zie op de bladzijde links staan (SPOILER!!) dat Hanna en Samuel in 1948 aankomen in Israël. … Ok, ben ook niet gek. Ik begrijp dat de schrijfster geen boek kan baseren op iemands leven, als die persoon het kamp niet overleefd had. Maar toch. Ik begin het boek, maar stuit meteen al op het einde van het verhaal. Dan is de lol er ook een beetje vanaf natuurlijk. Sowieso is het geen ingewikkeld boek, wat mij betreft is de gebeurtenissenlijst overbodig. Het is geen studieboek.

Wat vond ik er nu uiteindelijk van? Zoals ik al zei: het eigenlijke verhaal is best mooi. Maar de irritatiefactoren hebben het lezen minder leuk gemaakt, waardoor het verhaal me tussen de vingers door glipt. Het blijft niet hangen, pakt niet. Zonde, want ik denk dat het met wat kleine aanpassingen een prachtige roman is.

Dit is om nooit meer te vergeten

by // // No Comments

Helga Deen – Dit is om nooit meer te vergeten: inspirerend dagboek vanuit Kamp Vught

Dit is om nooit meer te vergeten‘Lieve, lieve jongen laat je gedachten en verlangens de mijne kruisen…,’schrijft Helga Deen op 8 juli 1943 in een brief aan haar vriend Kees. Het zijn haar laatste woorden vanuit kamp Westerbork, vlak voordat zij in Sobibor vermoord wordt.

Helga Deen hield een dagboek bij in kamp Vught, een aangrijpende en ontroerende getuigenis van het dagelijkse leven in een concentratiekamp. Ze wordt heem en weer geslingerd tussen liefde en afkeer, tussen wanhoop en optimisme. Plotseling beroofd van alles wat haar vertrouwd was, schrijft ze op indrukwekkende wijze hoe ze zo waardig en bezield mogelijk probeert te leven.

Meer dan zestig jaar later zijn Helga’s dagboek en brieven teruggevonden in een schooltas, door de zoon van de vriend van wie ze zo hartstochtelijk hield.

Er dringen zich vergelijkingen op met Anne Frank en Etty Hillesum, maar toch is hier een heel eigen stem hoorbaar: intens, lyrisch, wanhopig, geërgerd, bang soms, maar tot het laatst vitaal.

Helga Deen woonde in Tilburg toen ze gedeporteerd werd naar kamp Vught. Het is ‘onze’ Anne Frank. Vandaar dat dit boek al enige tijd op mijn verlanglijstje stond om te lezen.

Het dagboekje beslaat een periode van slechts een maand, zo lang zat ze in Kamp Vught. Haar taalgebruik is soms poëtisch, vaak wat warrig en van de hak op de tak springend. Ze is moe en bang, dat is goed terug te lezen in haar woordgebruik. Maar hoe bijzonder is het ook weer dat ze zich richt op de schoonheid van de natuur, die ze nog om zich heen kan zien. Zonsondergangen worden uitgebreid beschreven, wandelen in een stortbui werkt rustgevend en wat blij is ze met de bomen in en rondom het kamp.

Het is niet altijd makkelijk om de tekst goed te volgen, mede door de poëtische inslag (nooit mijn sterkste punt geweest) en het warrige ervan. De introductie van Ad van Liempt en het chronologische verslag in het nawoord zorgen voor de opheldering en het in de juiste context plaatsen van haar teksten. Het is een schrijnend verslag over een jonge vrouw (ze was pas achttien) die zo verlangt naar haar vriendje. Ze ergert zich aan de asociale mede-kampbewoonsters en vindt dat ze te weinig brieven ontvangt van haar vrienden. Wat ik heel knap vind is dat ze ondanks dat positief probeert te zijn en ze hekelt zichzelf als haar dat niet lukt. Ze moet een sterke jonge vrouw zijn geweest, dat ze dat in die omstandigheden nog kon en wilde zijn.

Het is maar een kort verslag en je leert Helga niet zo goed kennen als Anne Frank in haar dagboek, wat een aanzienlijk langere periode besloeg. Maar het geeft een aardig inzicht in haar sterke persoonlijkheid (met name door de brieven van haar vriend en beste vriendin die ook in het boek terug te lezen zijn) en haar vitaliteit en drang naar positivisme is een inspiratie voor anderen.

Bijna zijn wij aan de beurt

by // // No Comments

Elisabeth Åsbrink – Bijna zijn wij aan de beurt: vreemde mix van non-fictie en fantasie

Bijna zijn wij aan de beurtFebruari 1939. Vanuit Wenen, dat dan al door de nazi’s bezet is, vertrekt een geheim kindertransport naar Zweden: de Zweedse regering laat geen volwassen vluchtelingen toe, maar voor honderd Joodse kinderen gaan de grenzen tijdelijk open. Ook Otto, enig kind van Josef en Elise Ullmann, wordt zo in veiligheid gebracht. Door een bizarre speling van het lot wordt Otto knecht in het gezin van Hitler-aanhanger Kamprad. Ondanks de tegenstellingen tussen hen raken diens zoon Ingvar (de latere oprichter van IKEA) en Otto met elkaar bevriend. In Wenen wordt de situatie voor Joden met de dag nijpender en Josef en Elise verliezen de hoop ooit met hun zoon herenigd te worden.

Dit aangrijpende verhaal is gebaseerd op interviews, documenten van de geheime dienst en meer dan vijfhonderd brieven die Josef en Elisa Ullman aan hun zoon Otto schreven.

Bijna zijn wij aan de beurt onthulde in Zweden dat de oprichter van IKEA tijdens de oorlog lid was van de nazi-partij en dat hij ook na de oorlog bleef sympathiseren met extreem-rechts gedachtegoed.

Het verhaal van de dan nog dertienjarige Otto die op de trein is gezet door zijn ouders, op weg naar Zweden, is bijna helemaal gereconstrueerd  aan de hand van honderden brieven die bewaard zijn gebleven. Het zijn de brieven die Otto’s ouders hem nagenoeg elke dag schreven om hun zoon hoop in te spreken, hem te troosten, te vertellen over de ditjes en datjes in Wenen en hoeveel  ze hem missen.

Tijdens het schrijven van dit boek is Otto Ullman overleden, dus heeft de schrijfster veel gesproken met zijn kinderen en de mensen met wie hij omging in Zweden. Ondanks dat het een prachtig verhaal is geworden, is wat mij betreft de vraag in hoeverre het écht is en in hoeverre het de fantasie van de schrijfster is geweest die de blanke pagina’s, de gaten in de geschiedenis van Otto, heeft gevuld met fictie.

Daarnaast gaat een heel groot deel van het boek over de positie die Zweden innam tijdens de regeringsperiode van Hitler in Duitsland, de overheersende overtuiging van het Zweedse volk jegens de Joodse immigranten en het rechtse verleden van IKEA-oprichter Kamprad. Ondanks dat deze elementen allemaal toegevoegde waarde bieden aan het verhaal van Otto, treden ze naar mijn mening wat te veel op de voorgrond in het boek. Zo is het een vreemde mix geworden van non-fictie en vrije interpretatie van de feiten of zelfs van het ontbreken hiervan.

Bijna zijn wij aan de beurt is geen roman en noemt zichzelf non-fictie. Met dat laatste heb ik een beetje moeite, maar feit is dat het een meeslepende geschiedenis is. De brieven in het boek zijn echt en raken je in het hart. Tussen de regels door lees je de wanhoop van de ouders en het gemis van de jonge Otto in het onbekende en verre Zweden.  Als je geïnteresseerd bent in de Zweedse geschiedenis, dan is dit boek interessante lectuur. Als dat je minder boeit, dan is het best pittig om het uit te lezen.

Reeds gepubliceerd op www.theSword.nl